شب قدر چه شبی است؟
بنا بر اعتقادات مسلمانان شب های قدر شب هایی هستند که نخستین آیات قرآن بر پیامبر اسلام نازل شده است. مراسم شب قدر در شب های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان برگزار می شود و با توجه به روزه دار بودن مردم در ماه رمضان و شهادت امام اول شیعیان حضرت علی(ع) در شب نوزدهم ماه رمضان این شب ها و به اعتقاد برخی تولد حضرت فاطمه(ع) دختر پیامبر در این شب ها،در زمره ی مناسبت های مهم برای مسلمانان قرار دارد و افراد بسیاری این شب ها را تا صبح بیدار مانده و به دعا و راز و نیاز می پردازند. هرساله در شب های قدر مساجد، تکیه ها، حرم امامان یا امامزادگان و حسینیه ها میزبان مسلمانانی هستند که شب زنده داری می کنند و با خواندن دعا و قرآن، افطاری و سحری دادن، ادای نذر و خیرات برای درگذشتگان به برگزاری مراسم مخصوص می پردازند.
روز قدر هم به اندازه ی شب آن ارزشمند است. "قدر" در لغت به معنی "سرنوشت" و همچنین "توانایی و نیرو" است و بسیاری از عل
مای مسلمان بر سر این که معنی درست کدام است نظرهای مختلفی دارند. بسیاری از علمای شیعه با توجه به آیات و روایات بر این باور هستند که در این شب ها سرنوشت و مقدرات انسان ها تعیین می شود.عده ای دیگر هم معتقدند هر کس این شب را احیا بدارد، قدر و منزلت پیدا می کند. «لیلة‌العظمه» و «لیلة‌الشرف» از دیگر نام های شب قدر است.
در قرآن هم راجع به اهمیت این شب آیاتی نازل شده است. (بنا بر آیات سه و چهار سوره ی دخان: إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَة مُبارَکَة إِنّا کُنّا مُنْذِرینَ * فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْر حَکیم: «ما این کتاب مبین را در شبی پر برکت نازل کردیم، و ما همواره انذار کننده بوده‌ایم * در آن شب که هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می‌گردد.)همچنین سوره ای به همین نام در قرآن وجود دارد که در آن درباره ی خاص بودن این شب آیاتی هست.( وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ.و تو چه می دانی که شب قدر چیست؟لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍشب قدر بهتر از هزار ماه است.).اهل سنت طبق حدیثی از پیامبر عقیده دارند شب قدر در یکی از ده شب آخر ماه رمضان واقع شده است و اغلب شب بیست و هفتم ماه رمضان را شب قدر می دانند و در آن شب به دعا و شب زنده داری می پردازند. (همچنین شب بیست و هفتم شب قصاص ابن ملجم مرادی،قاتل امام علی(ع)است.)
بنا بر منابع اسلامی، شب قدر شب ویژه رحمت الهی و آمرزش گناهان است و شیطان در این شب به غل و زنجیر کشیده شده و درهای بهشت برای مؤمنان باز می‌شوند. از پیامبر(ص) روایت شده است: "هر کس شب قدر را احیا کند و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، همه گناهانش بخشیده می‌شود."همچنین بر اساس آیات سوره ی قدر فرشتگان و روح در شب قدر به زمین می آیند و برای ابلاغ تقدیر نزد امام آن زمانه می روند و تقدیر سال آینده را به او ابلاغ می کنند.
شب قدر در زبان فارسی هم مورد توجه شاعران قرار گرفته است.سعدی درباره ی شب قدر در گلستان می گوید:" اگر شبها همه قدر بودی، شب قدر بی قدر بودی."یا در دیوان حافظ می خوانیم:"شب قدر است و طی شد نامه ی هجر/سلام فیه حتی مطلع الفجر" و "چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شب/آن شب قدر که این تازه براتم دادند".
اعمال مخصوص شب قدر بر دو نوع است:یکی اعمالی که باید در هر سه شب انجام بشود و اعمالی که باید در هر شب خاص انجام بگیرد.
اعمالی که باید در هر سه شب قدر انجام بگیرد:
- غسل: بهتر است در هنگام غروب آفتاب انجام شود و نماز شام با غسل خوانده شود.
- نماز: خواندن نماز در هر ركعت پس از سوره «حمد»، هفت مرتبه «توحيد» خوانده و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه گفته شود:"أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتوبُ الَيْهِ"
- خواندن قرآن: قرآن مجيد را در برابر خود گرفته و گفته شود:اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ.(خدایا از تو درخواست می‌كنم به حق كتاب نازل شده ات و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگترت، و نام هاى نيكوترت و آنچه بيم انگيز است و اميدبخش، اينكه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهى.) سپس حاجتی که دارد خواسته شود. اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِيهِ وَ بِحَقِّكَ عَلَيْهِمْ فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ.(خدايا به حق اين قرآن، و به حق كسی كه آن را بر او فرستادى و به حق هر مؤمنى كه او را در قرآن ستودى و به حق خود بر آنان، پس احدى شناساتر از تو به حق تو نيست.)
- قرآن به سر گرفتن و خدا را به چهارده معصوم قسم دادن
- زیارت امام حسین علیه السلام در شب قدر
- شب زنده داری: روایت است هر کس این شب ها را احیا بدارد،گناهانش بخشیده می شود.
- خواندن صد رکعت نماز:بهتر است در هر رکعت پس از سوره ی حمد ده مرتبه سوره ی توحید خوانده شود.
اعمال شب نوزدهم ماه رمضان:
این شب سرآغاز شب های قدر است وعلاوه بر اعمالی که در هر سه شب می تواند انجام شود،اعمال مخصوص به خود را دارد.
- صد مرتبه "أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ"
- صد مرتبه "اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ"
- خواندن دعا: "اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِی الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا "و بجاى این کلمه حاجت خود را ذکر کند.
اعمال شب بیست و یکم ماه رمضان
فضیلت این شب از شب نوزدهم بیشتر است و اعمال زیر مخصوص آن است:
- خواندن دعا: اللهم صل علی محمد وال محمد و اقسم لی حلما یسد عنی باب الجهل ....
- لعنت به قاتل امیرالمومنین:گفتن صد بار ذکر "اللهم العن قتلة امیرالمومنین"
- زیارت امام علی علیه السلام
اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان
- خواندن قرآن: تلاوت سوره های عنکبوت و روم که به نقل از امام صادق(ع) تلاوت کننده ی این دو سوره در این شب از اهالی بهشت است.
- قرائت ۱۰۰۰ مرتبه سوره قدر
- خواندن دعاهای مخصوص: "اللهم امددلی فی عمری واوسع لی فی رزقی وَ أَصِحَّ لِی جِسْمِی وَ بَلِّغْنِی أَمَلِی وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ."(خدایا عمرم را طولانى گردان، و روزی‌ام را وسعت بخش، و بدنم را تندرست بدار، و به آرزویم برسان، و و اگر در زمره بدفرجامان، هستم، مرا از آن گروه محو کن، و در گروه سعادتمندان ثبت فرما، که تو در کتاب فرو فرستاده به پیامبر مرسلت (درود تو بر او و خاندانش) فرمودى: خدا محو میکند آنچه را بخواهد و ثبت میکند آنچه را اراده کند و کتاب جامع نزد اوست.) و"یا باطنا فی ظهوره و یا ظاهراً فی بطونه وَ یَا بَاطِنا لَیْسَ یَخْفَى وَ یَا ظَاهِرا لَیْسَ یُرَى یَا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ یَا غَائِبا [غَائِبُ] غَیْرَ مَفْقُودٍ وَ یَا شَاهِدا [شَاهِدُ] غَیْرَ مَشْهُودٍ یُطْلَبُ فَیُصَابُ وَ لا یَخْلُو [لَمْ یَخْلُ] مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَیْنَهُمَا طُرْفَةَ [طَرْفَةَ] عَیْنٍ لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ [بِکَیْفَ] وَ لا یُؤَیَّنُ بِأَیْنٍ [بِأَیْنَ] وَ لا بِحَیْثٍ [بِحَیْثُ] أَنْتَ نُورُ النُّورِ وَ رَبُّ الْأَرْبَابِ أَحَطْتَ بِجَمِیعِ الْأُمُورِ سُبْحَانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ."(اى پنهان در حال آشکار بودنش، و اى آشکار در حال پنهان بودنش و اى پنهانى که مخفى نمى شود، اى آشکارى که دیده نمی‌شود، اى به وصف آمده‌اى که هیچ ممکنى به حقیقتش نمى‌رسد و هیچ حدّ بسته‌اى به او احاطه پیدا نمى‌کند، و اى غایب گم نشده، اى حاضرى که مشهود نیست، تا آنکه جستجو شود و او را بیابند، آسمانها و زمین و آنچه بین آنهاست، به اندازه چشم برهم زدن از او خالى نیست، به کیفیتى معیّن دانسته و محدود به مکان و جهت نمى‌شود، تویى روشنایى نور، پروردگار پرورندگان، به همه امور احاطه کرده‌اى، منزّه است آن که چیزى همانندش نیست، و او شنوا و بیناست، منزّه است آن که داراى این صفات است و براى غیر او چنین صفاتى نیست.)
- انجام غسل:علاوه بر غسل سر شب،غسلی در آخر شب هم انجام بگیرد.
- خواندن و تکرار دعای سلامتی امام زمان (عج):" اَللهمَّ کُن لولیَّک الحُجةِ بنِ الحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیهِ و عَلی ابائهِ فی هذهِ السّاعةِ، و فی کُلّ ساعَة وَلیّا و حافظاً وقائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً حَتّی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً و تُمَتّعَهُ فیها طَویلاً."(خدايا، در اين لحظه و در تمام لحظات،سرپرست و نگاهدار و راهبر و يارى گر و راهنما و ديده بان ولىّات حضرت حجّة بن الحسن كه درودهاى تو بر او و بر پدرانش باد باش، تا او را به صورتى كه خوشايند اوست ساكن زمين گردانيده، و مدّت زمان طولانى در آن بهرهمند سازى.)